Język arabski jest piątym najczęściej używanym językiem
Język arabski jest piątym najczęściej używanym językiem na świecie z 280 milionami użytkowników, jednym z sześciu oficjalnych języków ONZ i, w swojej klasycznej odmianie, językiem liturgicznym islamu. Na nim zbudowano panarabizm, czyli doktrynę polityczną głoszącą zjednoczenie wszystkich ludów arabskojęzycznych, ich tożsamość kulturową i polityczną. Jest jednak uważany za makrojęzyk, to znaczy za język o tak dużej różnorodności wariantów, choć pokrewnych, że nie ma między niektórymi z nich zrozumiałości, ponieważ różnice między nimi są co najmniej tak duże, jak te między Hiszpanami, Portugalczykami, Włochami i Rumunami, a bez wcześniejszej nauki lub praktyki komunikacja między najdalszymi jest praktycznie niemożliwa. Nawet wykształcony Syryjczyk nie jest w stanie zrozumieć dialogów filmu nakręconego w Maghrebie w Tunezji. Mimo to, między różnymi dialektami nie ma precyzyjnych granic pozwalających na zaklasyfikowanie ich jako różne języki. Możliwe jest jednak podzielenie wariantów mówionego arabskiego na pewne bloki, między którymi komunikacja jest zwykle płynna, podczas gdy jest to trudne w porównaniu z sąsiednimi grupami. Oczywiście na terenach przygranicznych zwykle występuje stopniowa, a nie gwałtowna zmienność i cechy wspólne dla obu stron.
Dyglosja – dwujęzyczność między standardowym arabskim a dialektami potocznymi
W świecie arabskim istnieje dyglosja, czyli innymi słowy dwujęzyczność, między standardowym arabskim, który nie jest niczyim językiem ojczystym, a dialektami potocznymi. Standardowy arabski jest używany jako kulturowy język w kontekstach administracyjnych i handlowych, a dialekty są tzw. lingua francas na swoich terytoriach. Poza terenami arabskimi niektóre dialekty potoczne współistnieją w sytuacji dwujęzyczności z językami rodzimymi, funkcjonując w nich również jako lingua franca, kulturowo lub administracyjnie, tak jak ma to miejsce na przykład w Czadzie, syryjsko-irackim Kurdystanie czy Sudanie Południowym.
Ogólnie rzecz biorąc, istnieją dwie duże grupy dialektów arabskich: zachodni z Maghrebiu i wschodni z Maszreku. Dialektem o największej sile międzynarodowej jest dialekt egipski — używany w Kairze i delcie Nilu — ze względu na to, że jest ostatnim dialektem Maszreku i jest w kontakcie z dialektami Maghrebu na zachodzie, a przede wszystkim ze względu na jego produkcję w muzyce, filmie i telewizji.
Pojawienie się środków masowego przekazu umożliwiło upowszechnienie standardowego języka arabskiego, ale także przybliżenie mów potocznych. Media takie jak Al Jazeera poszły dalej i rozwinęły bardziej potoczną, zrozumiałą i zbliżoną wersję ustandaryzowanego arabskiego.
W Bahrajnie i na wschodnim wybrzeżu Arabii Saudyjskiej dominującym dialektem jest Bahrajn. Jednak język Zatoki Arabskiej jest często używany jako lingua franca, ponieważ istnieje różnica dialektalna między szyitami a sunnitami, a także różnica w sile między tymi dwiema społecznościami, przy czym mniejszość sunnicka narzuca swoją władzę polityczną i dialekt.
Maltański – najbardziej odmienna forma dialektów arabskich
Anomalią jest język maltański, jak sama nazwa wskazuje, używany na Malcie. Jest to najbardziej odmienna forma pozostałych dialektów, która ewoluowała w oderwaniu od tunezyjskiego – jego najbliższego języka – dzięki silnym wpływom sycylijskiego, tracąc przy tym dyglosję z innymi dialektami arabskimi, adaptując alfabet łaciński i standaryzując się w przeciwieństwie do pozostałych dialektów potocznych.
W jakich krajach wykorzystamy język arabski?
Podsumowując, język arabski jest jak drzewo z kilkoma gałęziami. Zależnie od uczonych, tych gałęzi jest od sześciu do dziesięciu i obejmują one obszary w Afryce Północnej, wschodniej części Morza Śródziemnego i na Półwyspie Arabskim. Z wyjątkiem maltańskiego żadna z nich nie jest znormalizowana i żadna nie ma oficjalnego statusu „języka”: wszystkie gałęzie to po prostu „dialekty”. Z drugiej strony, wszystkie dialekty arabskie – ponownie, z wyjątkiem maltańskiego – utrzymują klasyczny arabski (lub fushę) jako odniesienie kulturowe, jedyny oficjalny wariant w krajach, które określają się jako arabskie.
Liczba użytkowników języka arabskiego jest trudna do określenia: ci, którzy używają języka arabskiego nie jako języka ojczystego, a jako drugiego języka, są często również uwzględniani w spisie. Ponadto populacja krajów arabskojęzycznych rośnie w szybkim tempie, stąd szacunki wahają się od 230 do 280 milionów użytkowników.
Arabski alfabet – alfabet abdżadowy
Warto również dodać kilka słów o zapisie. Arabski alfabet to alfabet abdżadowy, czyli taki, który zawiera wyłącznie spółgłoski. Alfabet ten zawiera 28 liter i jest zapisywany od prawej do lewej.
Języki arabskie czy dialekty języka arabskiego?
Nie ma zgody co do liczby lub definicji języków arabskich, ponieważ prawie wszyscy naukowcy kategorycznie odmawiają im nadawania rangi „języków” i wolą mówić o wielu dziesiątkach mniej lub bardziej blisko spokrewnionych „dialektów”. Ponieważ nie ma standaryzacji lokalnych wariantów, a fusha jest zbyt odległe, aby wywrzeć efekt standaryzacji, liczne warianty fonetyczne pozostają żywe nawet wśród pobliskich populacji: tak więc tylko w Syrii udokumentowano „60 dialektów pogrupowanych w 12 rodzajów”.
Najważniejsze dialekty języka arabskiego:
Dialekt Masri
używany w całym Egipcie oraz na Cyrenajce we wschodniej Libii. Fonetycznie bardzo różni się od fusha, ale jego ogromne rozpowszechnienie jako języka muzyki i filmu sprawiło, że jest najpopularniejszą wersją znaną w innych krajach arabskich.
Dialekt Darija
Używany w prawie całej Afryce Północnej, z pewnymi wariantami, aż do Trypolisu, stolicy Libii.
Dialekt Maltański
Używany tylko na Malcie, jest odgałęzieniem darija, ale dalekim od niego ze względu na włączenie włoskiego słownictwa i jego oficjalną standaryzację w alfabecie łacińskim, zrywając wszelkie powiązania z fusha.
Dialekt Hassaniya
Używany w Saharze Zachodniej, prawie całej Mauretanii i części Mali.
Dialekt Shami
Zwany również lewantyńskim: W niektórych wariantach jest używany w całej Syrii, Libanie, Palestynie i większości Jordanii.
Dialekt Khaliji
W różnych wariantach mówi się nim w Iraku, wszystkich państwach Zatoki Perskiej: Kuwejcie, Katarze, Bahrajnie, Emiratach, a także częściowo w Omanie oraz w Arabii Saudyjskiej.
Jest też kilka dialektów, które są mają nieco mniejszą rangę
Dialekt Cypryjski
używany na Cyprze przez Maronitów
Dialekt Iracki
używany oczywiście w Iraku
Dialekt Jemeński
używany w Jemenie i częściach Omanu. Wariantem tym mówi się również w mieście Harare w Etiopii.
Dialekt Sudański
Używany w całym Sudanie i w niektórych częściach Czadu.
Od czego zacząć naukę języka arabskiego?
Skoro w języku arabskim występuje tak duża ilość dialektów, od czego należy w takim razie zacząć naukę? W Polsce niewiele miejsc oferuje lekcje arabskiego, wobec czego kurs języka arabskiego online to w tym momencie najrozsądniejsza decyzja, pozwalająca na podjęcie nauki u najlepszych, bez konieczności dojazdów. Można podjąć naukę standardowego arabskiego, a następnie zacząć naukę dialektu, który najbardziej nas zainteresuje, lub też, dla tych którzy fascynują się konkretnym miejscem, od początku podjąć naukę jego dialektu.
Słusznym wyjściem jest nauka Masri, czyli dialektu egipskiego, gdyż jak już zostało wspomniane, jest to najpopularniejsza wersja tego, egzotycznego dla przeciętnego Polaka, języka.